Üstün yetenekli ne demek?
Üstün yetenekli kavramının ne olduğuna dair pek çok tanım bulunuyor. Bu tanımlardan bazıları aşağıda yer almakta. Marland Raporuna (1972) göre üstün yetenekli öğrenci olağanüstü yetenekleri sayesinde yüksek performans gösterme yeteneğine sahip olan ve profesyoneller tarafından tanılanan birey olarak tanımlanıyor. Hiçbir Çocuk Geride Kalmasın (No Child Left Behind Act) Yasasında üstün yetenekli öğrenciler entelektüel, yaratıcılık, sanatsal veya liderlik kapasitesi gibi alanlarda veya belirli akademik alanlarda yüksek başarıya sahip olan ve bu yetenekleri geliştirmek için okulda sağlanmayan hizmetlere ve faaliyetlere ihtiyaç duyan öğrenci, çocuk ve gençler olarak tanımlanıyor. Sternberg (2017) üstün yetenekli öğrencileri tanımlarken IQ’dan çok daha fazlasını gerektirdiğini, analitik, IQ ve benzeri becerilerin yanı sıra yaratıcı, pratik, bilgeliğe dayalı ve etik becerilerde gerektirdiğini ifade etti. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından yapılan tanıma göre üstün yetenekli öğrenciler “Yaşıtlarına göre daha hızlı öğrenen; yaratıcılık, sanat, liderliğe ilişkin kapasitede önde olan, özel akademik yeteneğe sahip, soyut fikirleri anlayabilen, ilgi alanlarında bağımsız hareket etmeyi seven ve yüksek düzeyde performans gösteren bireyler” olarak tanımlanıyor (MEB, 2016).
Üstün yetenekli çocukların ayırt edici özellikleri neler?
Üstün yetenekli çocuklar tipik gelişim gösteren akranlarına göre ayırt edici bazı özellikler gösterir. Bu özellikleri olumlu ve olumsuz özellikler olarak ele almak mümkün. Erken ve hızlı öğrenme, üstün analitik yetenek, üst düzey düşünme becerileri, yüksek derecede konsantrasyon, kuvvetli hayal gücü, duygusal yoğunluk ve hassasiyet, mantıklı düşünme, yaratıcılık, yüksek entelektüel ve fiziksel aktivite seviyesi, kelime hazinesi geniş, güçlü hafıza ve önsezi, ilgi ve merak zenginliği ve özgün ifade biçimleri olumlu özelliklerden bazıları. Olumsuz özellikler incelendiğinde düzensiz zihinsel gelişim, aşırıya varabilen mükemmeliyetçilik, aşırı öz eleştiri, depresyon, değişken hayal kırıklığı ve öfke, farklı olmaktan kaynaklanan aşırı duygular örnek olarak gösterilebilir (Rimm, Siegle ve Davis, 2018).
Çocuğun üstün yetenekli olduğu nasıl anlaşılır?
Çocuğun üstün yetenekli olduğunu anlamak için gelişimini takip etmek oldukça önemli. Çocuğun matematiksel becerileri ve sanatsal becerilerinin takip edilmesi gerekir. Üstün yetenekli çocuklar erken yaşlarda bu alanlarda yetenek gösterebilirler. Çocuğun gerektiğinden fazla realist çizimleri olduğu gözleniyorsa veya basit matematiksel işlemleri zihninde yapabiliyorsa üstün yetenekli olabileceği düşünülebilir. Üstün yetenekli çocuklar konuşma ve yabancı dil konusunda hızlı bir gelişim gösterebilir. Bunların yanında üstün yetenekli çocuklar ilgilendikleri konuya yoğun dikkat gösterebilirler.
Üstün yetenekli çocuğu olan ailelere ne gibi önerilerde bulunabilirsiniz?
Üstün yetenekli çocuğu olan aileler ilk olarak üstün yetenekli çocuğun diğer çocuklardan farklı olmadığını kabul etmeli. Bu ilk aşamanın sonrasında aileler üstün yetenekli çocuğun sağlam bir öğrenme temeli kazanması için çaba harcamalı. Çocuğun tüm soruları içtenlikle yanıtlanmalı. Çocuğun ilgi duyduğu faaliyetler aileler tarafından yakından izlenmeli. Aileler çocuğun uygun eğitim alması sağlanmalı. Çocuğun sevgiye olduğu kadar disipline ve denetlenmeye de ihtiyacı olduğu unutulmamalı. Bununla birlikte çocukların sorumluluk alma ve kişisel bağımsızlıklarını kazanma ihtiyacı olduğu da unutulmamalı. Çocukları konusunda anne ve babanın ortak sorumluluk almaları önemli. Üstün yetenekli çocuklar toplumsal konulara aşırıya varabilen derecelerde hassasiyet gösterirler. Ailelerin bu konularda onları gereken şekilde desteklemesi önemli görülüyor.
Üstün yetenekli çocukların eğitiminde öğretmenin rolü nedir?
Her çocuk gibi üstün yetenekli çocukların eğitiminde de öğretmen çok önemli bir unsur. Üstün yetenekli çocukların yeteneklerini üst düzeyde geliştirebilmeleri için öğretmenlere önemli görevler düşüyor. Bu sebeple öğretmenlerin üstün yetenekli öğrencilerin ayırt edici özelliklerini bilmeleri ve bu öğrencilere uygun programlar geliştirmeleri gerekir. Bu öğrencilerin sahip oldukları ilgiler, öğrenme hızı ve derinliği açısından akranlarından farklı olmaları, öğretmenlerin sınıf içinde bazı önlemler almasını gerektirebilir.
Bu gereklilikler üstün yetenekli çocuklara öğretmenlik yapacak kişilerin kişilik, mesleki ve öğretmenlik davranışları açısından bazı özelliklere sahip olmasını gerekli kılar. Bu özelliklerin öğretmen yetiştiren programlarda ve lisansüstü eğitim derslerinde üstün yeteneklilerin öğretmeni olacak kişileri kazandırılması gerekir. Öğretmenler üstün yetenekli çocuklarda ahlaki, sosyal, duygusal ve zihinsel değerlerin oluşmasına yardımcı olmak konusunda ve eğitimsel hedefler, yöntemler ve stratejiler belirleme konusunda önemli bir rol oynar.